Nhà tù Lao Bảo

Trải qua hai cuộc kháng chiến chống quân xâm lược đã để lại trên mảnh đất Quảng Trị hàng loạt di tích lịch sử được xếp hạng Quốc gia trong đó có cụm di tích Nhà đày Lao Bảo và sân bay Tà Cơn – Khe Sanh.

Nằm trên tuyến Đường 9, Di tích nhà đày Lao Bảo cách Cửa khẩu Lao Bảo khỏang 3 km về phía Đông Nam trên địa bàn thôn Duy Tân, thị trấn Lao Bảo. Nơi đây nguyên là vùng rừng núi chập chùng, hiểm trở, xa dân cư, thường biết đến là chốn “rừng thiêng, nước độc”. Khi đặt được ách thống trị lên xứ Trung Kỳ, thực dân Pháp chọn Lao Bảo Nhà đày Lao Bảo được chính quyền thực dân Pháp bắt tay vào xây dựng từ năm 1908. Lúc mới lập, nhà đày Lao Bảo mới chỉ có 2 dãy nhà gian bằng gỗ, lợp ngói, tường cốt tre trét toóc xi ( vôi cát trộn rơm) để  giam giữ tù thường phạm và những người yêu nước chống Pháp theo các phong trào Cần Vương, Văn Thân.

Sau năm 1930, phong trào cách mạng chống Pháp ngày càng lan rộng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản nổ ra khắp nơi. Thực dân Pháp thực hiện các cuộc đàn áp, khủng bố trắng ở Trung Kỳ đã bắt giam nhiều người yêu nước và chiến sĩ cộng sản. Giữa năm 1934, thực dân Pháp đã cho xây thêm 3 dãy nhà giam kiên cố bằng bê tông cốt thép với đầy đủ hệ thống hầm ngầm, cổng sắt, cửa sắt. Ngoài ra trong khu vực nhà đày Lao Bảo còn có nhà hành xác, nhà tra trấn, hỏi cung (nằm ở góc Đông - Nam), nhà cai ngục, trại lính (ở  góc Tây - Bắc) nhà dây thép (Bưu Điện), xưởng mộc, xưởng thêu, xưởng rèn.

Chế độ lao dịch khổ sai áp dụng cho tù nhân nơi đây rất khắc nghiệt. Người tù bị bắt làm đủ thứ việc từ đập đá mở đường 9, làm cầu cống, chặt cây, đắn gỗ đến làm vườn trồng rau, làm thợ mộc, làm đồ mây tre, đồ thêu… cốt để thu nhiều lợi nhuận cho bọn chủ ngục, đã thế tù nhân còn bị đánh đập,. tra tấn tàn bạo trong các lần hỏi cung.

Để chống lại chế độ hà khắc của nhà tù thực dân, nơi đây đã từng nổ ra những cuộc đấu tranh quyết liệt dưới mọi hình thức của tù nhân với bọn cai ngục nhằm bảo vệ quyền sống tối thiểu của con người và nêu cao nghĩa khí của những người yêu nước, khí tiết của người Cộng sản.

Tồn tại trong vòng 63 năm nhưng có thể nói Nhà đày Lao Bảo là một trong những nhà tù lớn ở Đông Dương. Tại đây thực dân Pháp đã dùng những hình phạt dã man thời Trung cổ như gông, cùm, xiềng xích cùng với chế độ cai trị hà khắc tàn bạo nhất để đàn áp và giết hại các chiến sĩ yêu nước và cộng sản.

Theo số liệu thống kê chưa được đầy đủ từ khi lập nhà tù Lao Bảo cho đến tháng 3/1945, đã có hàng ngàn tù nhân bị thực dân Pháp giam giữ tại đây, trong đó có trên 350 là tù  nhân chính trị bị lưu đày, nhiều đảng viên Cộng sản đã anh dũng hy sinh trước những đòn tra tấn dã man của kẻ thù. Đồng chí Tố Hữu đã từng viết : “Cùng với Sơn La, Buôn Mê Thuột, Côn Đảo… nhà đày Lao Bảo là một nhà tù nổi tiếng ác độc, được xây dựng ở vùng rừng núi heo hút, đầy muỗi sốt rét ác tính, ở miền Tây Quảng Trị, thực tế đã là mồ chôn hàng nghìn người cách mạng bất khuất. Song với tinh thần “biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng”, nhà đày Lao Bảo đã trở thành nơi nung nấu lòng yêu nước thiết tha, rèn luyện ý chí kiên cường của các chiến sĩ Cộng sản”.

Đến với Di tích Nhà đày Lao Bảo, qua những chứng tích còn lưu giữ và tôn tạo lại cho ta thấy rõ tội ác mà chính quyền thực dân Pháp đã từng gieo rắc lên đất nước ta; Càng thấy rõ hơn phẩm chất và khí tiết của những người yêu nước, những chiến sĩ cộng sản đã một lòng, một dạ trung kiên bất khuất đấu tranh anh dũng, chịu đựng tất cả để vượt qua và sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp độc lập tự do của Tổ quốc.

Trải qua hai cuộc chiến tranh , nhất là trong thời kỳ chống Mỹ, nhà tù đã bị hư hại nặng nề. Năm 1995, ngành Văn hóa – Thông tin đã cho mở đường, dựng một đài chứng tích nằm cạnh lao C, một đàn âm hồn để tưởng niệm những người đã hy sinh, nhà bia tưởng niệm Hồ Bá Kiện - người chỉ huy cuộc bạo động năm 1915. Đến năm 2000, trong chương trình tôn tạo di tích, một cụm tượng đài tương đối quy mô đã được đầu tư xây dựng cùng với việc quy hoạch lại khuôn viên, xây nhà đón tiếp, tổ chức trưng bày bổ sung. Hiện nay di tích đang ngày càng phát huy tác dụng tốt trong việc góp phần giáo dục truyền thống và đạo đức cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Nguồn: quangtri.gov.vn